كليات هنر طراحي تذهيب و تشعير

كليات هنر طراحي تذهيب و تشعير :
     در بين كليه هنرمندان و مصوراني كه در زمينه تذهيب و تشعير صحف و نسخ قديمي مشغول به كار بوده اند زبده ترين مخلص ترينشان عموما آناني هستند كه در تمام عمر يكسر دل در گرو عشق آسماني خويش به معبود و تلاش در زينت بخشيدن و مجلد نمودن كلام الهي ( قرآن مجيد ) سپرده اند حتي در اين زمينه نيز ذوق سليم هنر ايراني مخمور سبك و شيوه اي خاص نگرديده و در ميان مذهبان و مصوران آثار قرآني نيز غالبا هنرمنداني با مكاتب مختلف كار كرده اند كه هر يك در عين زيبايي جلال هماهنگي در كار نقش هنرمندانه و خلافانه صاحب امضاء خويش را نيز به خوبي در آن گنجانده اند .
     طراحي سنتي و نقش اندازي كلام خدا كه نيز به هنري عارفانه و فلسفي داشت تا شيوه اي و لطافت معنايي سخن الهي به وسيله تجسم خلاق و هوشيارانه اي از زيبايي شناسي بصري قدرت دوام و مقبوليت ويژه مي يافت .
    تذهيب براي نسخ قرآني و مقدسي و تذهيب و تشعير براي اوراق و صحف داستاني و روايي يا نسخ خطي شعري و … از جمله هنرهاي چندگانه تصويري ايراني هستند كه داراي قدمتي تقريبا مماس با بداعت اسلام در ايران باشد در اين شيوه هنرمند ملزم به رعايت يك سري از اصول و مباني خاص زبان تصويري است كه غالب تعابير نقش ها انگاره ها و موتيف هاي متنوع اسليمي و خنايي جان يافته و جان گرفته اند . به طور كلي زير ساخت يا مادر تمامي نقوش سنتي و دكوراتيو را گل ها و گياهاني تشكيل مي دهند كه بجز در موارد خاص كه يك يا چند گل در مناطق مختلف جهان رايج مي شود در ساير موارد هر فرهنگي از زير ساخت هاي مختص منطقه جغرافيايي خويش بهره مي برد در ايران نيز به مقتضاي تنوع پراكندگي خاص گياهي ( بيشتر از پنج هزار )نوع گل و برگ و بوته هاي گياهي به اضافه چند نوع فرم و فيگور حيواني و انساني وجود دارد كه در خدمت و به عنوان ابزار بصري در اختيار هنرمندان ايراني قرار دارد هر يك از اين موتيف ها به نوبه خود داراي معنا و مفهومي خاص هستند كه هم فلسفه وجودي خودشان را و هم فلسفه ارتباطي بصري شان را در زمينه ها و بسترهاي مختلف دارا مي باشند .
     نقوش لغزان و نرم و نازك نقوش پركار و گردش گر نقوش محكم و پرقدرت و طيف وسيعي از حالات و ويژگي هاي حسي و ادراكي بصري كه در نقوش وجود دارد در قالب تركيب (كمپوزيسيون ) هاي به شدت هامونيك و زيبا جان مي گيرند و هر يك نيز به مقتضاي معنا و مفهوم زمينه اثر رنگ و جلايي خاص مي يابند به طور مثال د ر نسخ قرآني بر جا مانده از دوره هاي اسلامي ايران به خوبي مي توان مشاهد نمود كه هر جا سخن خشم و غضب الهي در ميان باشد رنگ ها تند و آتشين (سوزان ) در قالب موتيف هايي خاص پياده مي شوند و در مقابل هر جا رحمت و عطوفت الهي وعده شده باشد صفحات مملو از نقوش و طرح هاي ملايم و رويايي مي شوند كه هر يك با رنگ هاي ملايم و آرام بخش رنگين شده اند .
     بعد از اينكه هنرمندان ممالك اسلامي و به ويژه مصوران و نقاشان ايراني از سردرگمي هاي ناشي از منع و ممانعت هاي به ظاهر شرعي و عرفي به وجود آمده براي نقاشي را در اوايل قرن دوم ميلادي پشت سر مي گذاشتند آهسته آهسته با تزئينات مختصري كه در اعراب كلامات بر بالا و سرفصل و در حواشي جانبي صفحات اجرا نمودند ردپايي ضعيف اما بشدت تاثير گذار از خود بر جاي گذارند كه همين رد پا بعدها سبب ساز رشد و نضج گونه هاي جديد و بديعي از هنر تصوير گري دكوراتيو گرددي و با گذشت زمان و در طي جريان پيشرفت تام تذهيب و تشعير اسليمي و ختايي را بر خود گرفت .
     اين كار همان طور كه گفته شد در ابتدا به شكلي بسيار ساده و با استفاده از تقسيمات هندسي به وجود مي آمد اشكال بطريق متداخل در يكديگر ادغام مي گرديد و با قرار گرفتن يك فرم ساده هندسي بر روي يك فرم ديگر چندين و چند نقش فرعي به وجود مي آمد در كنار اين نقوش خطوط اوليه اي كه ما در نقوش اسليمي ناميده مي شدند در آغاز به شكلي بسيار ساده مارپيچ وار به درون يكديگر پيچيده و در نقوش هنري در مي غلتيدند البته اين جنبش به كندي و به مرور از قرون اول و دوم هـ ق شروع شده بود و در اواخر قرن دوم و اوايل قرن سوم هـ ق پيشرفت و تكامل نقوش سرعت و حدت بيشتري به خود گرفت .
     به مرور با رسوخ نقوش و تعابير سنتي در قسمت هاي مختلف صحف و نسخ خطي و با تحولاتي كه در زمينه خطوط اسلامي و ايراني به وجود مي آمد و همچنين به دليل استفاده از رنگ هاي شاداب تر و همين طور استفاده از طلا كاري آرايه و تذهيب پيشرفت سريع تري به خود مي گرفت و بدين طريق كار به جايي رسيد كه علاوه بر بالا و پايين و اطراف صفحه گاه درلا به لاي كلامات و از آن مهم تر بعضا خود كلمات نيز از حالت ساده و هنري خارج مي شده و تزئينات نقش عمده و اساسي را در تكميل اين قبيل آثار بر عهده مي گرفت . استفاده از قطعات متنوع اسليمي و ختايي شمسه نيم شمسه ترنج سرترنج و لچكي به مرور باب مي گرديد و در فواصل كلمات ( آيات ) اين نقوش و طرح ها خود نمايي و جلوه مي نمودند .
     سپس در طي يك دوران نسبتا طولاني كه تا قرون هفتم و هشتم هـ ق مي انجامد جريان تكميل و تعالي نقوش طراحي سنتي ايراني اگر چه به كندي اما با جديت و پشتكار و علاقه عارفانه هنرمندان دنبال مي شود و در اين زمان جلوه گاه هاي تازه تر وبديع تر ي از هنر تذهيب و تشعير با حضور فرم هاي مجرد انساني و مينياتور شكل مي گيرد در اين دوره ديگر تذهيب به عنوان هنري كامل ومستقل اعلام موجوديت نموده و توانسته بعد از قرن هاي متمادي خود را از قير فرم و بستر خلاص كند و سبك ها و مكاتب طراحي سنتي متعددي به وجود مي آورد كه هر يك با استفاده از تعبير هاي و موتيف هاي خاص افتاده و كامل شده است تذهيب هم به عنوان هنري مستقل و پويا مطرح مي شود و هم چونان گذشته در خدمت غنا و بيان قوي آثار واشيا دستي سطوح مختلف بنايي قرار مي گيرد و قالب هاي بصري همچون تخته شمسه ترنج نيم ترنج سر ترنج لوحه و سر لوحه حاشيه و غيره مي باشد قابليت هاي بصري خود را بر روي آثار مختلف به نمايش و امتحان  مي گذارند از اين بين تذهيب نسخ قراني برجسته ترين و شگفت ترين گونه هاي هنر خلاقه طراحي سنتي ايراني را به خود اختصاص مي دهند .
    گونه هاي تذهيب :
    هنر تزئين تشعير ترصيح ترقيح تذهيب و ترسي و مطلا نمودن اوراق سطوح و صفحات كتابي و مجرد را كه هر يك به تنهايي يابه همراه هم كار آرايش و مصور نمودن را انجام داده باشند در زمره هنر طراحي سنتي ( بخش از آن ) قرار مي گيرند معمولا در آن با استفاده از مواد و مصالح خاص و از طريق بكارگيري عناصر و ابزارهاي بصري محل ارتباط تصويري انجام مي پذيرد تقريبا همراه و همسنگ با رشد و گسترش شيوه هاي خطاطي كتاب نسخ قرآني و ساير نسخه ها هنر تذهيب صفحات نيز به وجود مد و هم پاي آن نيز به رشد و اعتلاي خود ادامه داد