تحلیل بررسی بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهر نقده ( با تأکید بر خیابان ها و راههای دسترسی )

« شهر پدیده ای است « مکانی – زمانی » که در نقطه ای خاص ایجاد شده ، در فضای تکامل یافته و با گذشت زمان ، رشد یافته است .

این امر سبب شده است که در هر مقطعی از تاریخ ، شهر بتواند دگرگونیهای کمی خود را به تغییرات کیفی مورد نیاز عصر خویش تبدیل کند ، از عرصه های عینی در گذرد و به محدوده های ذهنی پای گذارد ، از محدوده های زمانی خاص و خطرات ناشی از آنها عبور کند و به عرصه های زمان تاریخی و خاطرات منبعث از آن وارد شود . ( حبیبی ، 231 )

در روند پویایی فیزیکی شهر ، سیمای ظاهری محله های شهر جدید به شدت و سرعت تغییر یافته و بافت غیر هندسی و ارگانیک قدیمی به تدریج توسط بافت شبکه ای ، خیابان های هندسی و سلسله مراتبی و تناسب عرصه و اعیان با ضوابط وملاک های ویژه جایگزین می شود . اصولاً بافت قدیمی و فرسوده ، بافتی است که در فرآیند زمانی طولانی شکل گرفته و تکوین یافته و امروز در محاصره تکنولوژی عصر حاضر گرفتار گردیده است . اگر چه این بافت در گذشته به مقتضای زمان دارای عملکردهای منطقی و سلسله مراتبی بوده ولی امروز از لحاظ ساختاری و عملکردی دچار کمبودهایی می باشد و آن گونه که می بایست جوابگوی نیاز ساکنین خود نمی باشد . ( حبیبی و  دیگران ، 1386 ، 16 )

این گونه بافت ها بدون طرح و نقشه قبلی شکل گرفته و تغییر و تحول یافته و توان جوابگویی به نیازهای زندگی امروزین را ندارد . معابر این گونه بافت ها با توجه به مقیاس انسان و ( احیاناً چهار پایان برای حمل بار ) شکل گرفته اند و تحمیل شدن ماشین ، که جزء لاینفک زندگی امروزه می باشد ، سبب شکل گیری تعارض های  اساسی گشته است . علاوه بر مشکل عدم دسترسی مناسب ساکنین به محل سکونت خود ، شبکه معابر این بافت ها امکان دسترسی خدمات شهری نظیر جمع آوری زباله ، آتش نشانی ، اورژانس و ........ را بسیار سخت می سازد . (حبیبی و دیگران ، 1386 ، 17  )

فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
فصل اول : کلیات تحقیق
1 – 1 طرح مسأله ................................................................................................................. 2
1 – 2 اهمیت و ضرورت تحقیق ................................................................................................ 4
1 – 3 پیشینه تحقیق................................................................................................................. 6
1 – 4 سؤالات تحقیق .............................................................................................................11
1 – 5 فرضیه ها.................................................................................................................. 12
1 – 6 اهداف تحقیق ............................................................................................................. 12
1 – 7 روش تحقیق ...............................................................................................................13
1 – 8 قلمرو تحقیق .............................................................................................................. 13
1 – 9 تنگناها و محدودیتهای تحقیق .......................................................................................... 14
فصل دوم : تعاریف ، مفاهیم و مبانی نظری تحقیق
2 – 1 تعریف شهر ............................................................................................................... 16
2 – 2 برنامه ...................................................................................................................... 17
2 – 3 برنامه ریزی.............................................................................................................. 17
2 – 3 – 1 انواع برنامه ریزی..................................................................................................18
2-3-1- 1 برنامه ریزی از نظر مدت اجرا ................................................................................. 18
2-3-1-2 برنامه ریزی از نظر سطوح برنامه ریزی .................................................................... 19
2-3-1-3 برنامه ریزی در ابعاد فضایی..................................................................................... 19
2-3-1-4 برنامه ریزی از نظر هدف ........................................................................................ 20
2-4 بافت شهری ................................................................................................................. 21
2-5 شبکه دسترسی .............................................................................................................. 22
2-5-1 سلسله مراتب شبکه ارتباطی که بیشتر جنبه غیر محلی دارد .................................................. 22
2-5-2 سلسله مراتب شبکه دسترسی سواره که جنبه محلی دارد ....................................................... 23
2-5-3 تعاریف سلسله مراتب شبکه ارتباطی از نظر وظیفه و اهمیت ................................................. 23
2 – 6 سیستم های ارتباط شبکه ارتباطی .................................................................................... 24
2-6-1 سیستم شعاعی ........................................................................................................... 24
2-6-2 سیستم شطرنجی ......................................................................................................... 24
2-6-3 سیستم حلقوی ............................................................................................................ 25
2-7 واژه فرسایش و فرسودگی ............................................................................................... 25
2-8 بافت فرسوده شهری و ویژگی های عمومی آن ...................................................................... 28
2-8-1 معیارهای اساسی شناسایی و تشخیص بافتهای فرسوده شهری ................................................ 28
2-8-2 بافت فرسوده شهری از منظر شهرسازی .......................................................................... 28
2-8-3 بافت فرسوده از دیدگاه طرح جامع فرمانفرمایان.................................................................. 29
2-8-4 بافتهای فرسوده شهری از نظر وزارت مسکن و شهرسازی .................................................. 30
2-9 انواع بافت های فرسوده ................................................................................................... 31
2-9-1 بافت های دارای میراث شهری ...................................................................................... 31
2-9-2 بافت های شهری ( فاقد میراث شهری ) ........................................................................... 31
2-9-3 بافت های حاشیه ای ( سکونتگاه های غیر رسمی ) ............................................................. 31
2-10 انواع مداخله ............................................................................................................... 32
2-10-1 بهسازی ................................................................................................................. 32
2-10-2 نوسازی ................................................................................................................. 32
2-10-3 بازسازی................................................................................................................. 33
2-10-4 ساماندهی ............................................................................................................... 33
2-11 انواع مداخله در بافت های کهن شهری .............................................................................. 35
2-11-1 مداخله نوگرایانه ...................................................................................................... 35
2-11-2 مداخله فرهنگ گرایانه .............................................................................................. 36
2-11-3 مداخله فرانوگرایانه .................................................................................................. 36
2-11-4 مداخله مردم گرایانه ...................................................................................................36
2-12 روند بهسازی و نوسازی شهرهای ایران قبل از انقلاب .......................................................... 37
2-12-1 اولین اقدامات بهسازی و نوسازی شهرهای ایران پیش از سال 1300 ( خورشیدی ) و تأثیر آن بر کالبد و فضاهای شهری ................................................................................................................ 37
2-12-2 سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی اول ( 1320-1300 )................................................ 38
2-12-3 سیاست ها و برنامه های بهسازی و نوسازی ( 1357 – 1320 ) ......................................... 39
2-12-3-1 برنامه اول عمرانی ( 1334-1327) ........................................................................ 40
2-12-3-2 برنامه دوم عمرانی ( 1341-1334) ......................................................................... 40
2-12-3-3 برنامه سوم عمرانی ( 1346-1341) ........................................................................ 40
2-12-3-4 برنامه چهارم عمرانی ( 1351-1352) ..................................................................... 40
2-12-3-5 برنامه پنجم عمرانی ( 1356-1352) ........................................................................ 41
2-13 برنامه های عمرانی بعد از انقلاب در ارتباط با بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده.................... 41
2-13-1 برنامه اول توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی کشور ( 1372 – 1368 ) .......................... 41
2-13-2 برنامه دوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی کشور ( 1377-1373 ) ............................. 42
2-13-3 برنامه سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی کشور ( 1383-1379) ............................. 42
2-13-4 برنامه چهارم توسعه اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی کشور(1388-1384)( برنامه ملاک عمل فعلی)..................................................................................................................................42
فصل سوم : ویژگی های جغرافیایی منطقه و شهر نقده
3-1 بررسی موقعیت طبیعی ، اجتماعی و اقتصادی استان آذربایجان غربی ......................................... 45
3-1-1 وضعیت طبیعی استان ................................................................................................. 45
3-1-1موقع ریاضی و نسبی استان........................................................................................... 45
3-1-1-2 اقلیم استان ............................................................................................................. 45
3-1-1-3 وضعیت ژئومورفولوژیکی و زمین شناسی استان............................................................. 46
3-1-2 وضعیت اقتصادی استان ............................................................................................... 46
3-1-3 وضعیت اجتماعی و جمعیتی و بوم شناختی ....................................................................... 47
3-2 بررسی موقعیت طبیعی – اجتماعی و اقتصادی شهرستان نقده ................................................... 50
3-2-1 موقعیت ریاضی و نسبی نقده ........................................................................................ 50
3-2-2 زمین شناسی منطقه نقده ............................................................................................... 52
3-2-3 مشخصات کلی اقلیم..................................................................................................... 54
3-2-3 -1 بارش ..................................................................................................................54
3-2-3-2 دما........................................................................................................................55
3-2-3-3 نم نسبی................................................................................................................. 55
3-3 سوابق تاریخی................................................................................................................56
3-3-1 نقده در گذر تاریخ........................................................................................................56
3-3-2 وجه تسميه..................................................................................................................57
3-3-3 نقده در مسیر پویایی و تکامل شهری.................................................................................58
3-3-4 نشانه های شهری.........................................................................................................59
3-4 تحولات جمعیتی و توسعه شهری.........................................................................................59
3-4-1 تحولات جمعیتی...........................................................................................................59
3-4-2 ویژگی های اشتغال نقده.................................................................................................61
فصل چهارم : بررسی و تحلیل بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهر نقده (تأکید بر خیابانها و راههای دسترسی)
مقدمه..................................................................................................................................63
4-1 محدوده بافت کل شهر نقده ................................................................................................ 64
4-2 بررسی حمل و نقل و پایانه شهر نقده................................................................................... 66
4-3 تعیین محدوده بافت فرسوده شهر نقده ...................................................................................66
4-4 عوامل سازمان دهنده سیمای شهر........................................................................................69
4-5 کیفیت کالبدی شهر نقده.....................................................................................................70
4-5-1 بررسی مصالح ساختمانی در سطح کلیه ابنیه حوزه بافت های فرسوده شهر نقده......................... 70
4-5-2 بررسی مصالح کل ابنیه زیر حوزه A بافتهای فرسوده شهر نقده.............................................. 73
4-5-3 بررسی مصالح ساختمانی ابنیه زیر حوزه B بافتهای فرسوده شهر نقده...................................... 74
4-5-4 بررسی مصالح ساختمانی کل ابنیه زیر حوزه نفوذ C بافتهای فرسوده شهر نقده........................... 76
4-5-2 بررسی دانه بندی قطعات در سطح کل ابنیه بافتهای فرسوده شهر نقده........................................77
4-5-2-1 بررسی وضع دانه بندی کل ابنیه زیر حوزه A بافت های فرسوده شهر نقده............................. 79
4-5-2-2 بررسی وضع دانه بندی کل ابنیه زیر حوزه B بافت های فرسوده شهر نقده..............................80
4-5-2-3 بررسی وضع دانه بندی کلیه ابنیه زیر حوزه C بافت های فرسوده شهر نقده............................ 82
4-5-3 بررسی قدمت ابنیه کل بافت های فرسوده شهر نقده.............................................................. 83
4-5-3-1 بررسی قدمت ابنیه زیر حوزه A بافتهای فرسوده شهر نقده................................................. 84
4-5-3-2 بررسی قدمت ابنیه زیر حوزه B بافت های فرسوده شهر نقده..............................................85
4-5-3-3 بررسی قدمت ابنیه زیر حوزه C بافت های فرسوده شهر نقده...............................................86
4-5-4 بررسی کیفیت ابنیه به لحاظ پایداری در سطح کل بافت های فرسوده شهر نقده..............................86
4-5-4-1 بررسی کیفیت ابنیه به لحاظ پایداری زیر حوزه A بافت های فرسوده شهر نقده........................ 88
4-5-4-2 بررسی کیفیت ابینه به لحاظ پایداری زیر حوزه B بافت های فرسوده شهر نقده........................ 89
4-5-4-3 بررسی کیفیت ابنیه به لحاظ پایداری زیر حوزه C بافت های فرسوده شهر نقده.........................90
4-5-5 بررسی تعداد طبقات ابنیه در سطح کل بافت های فرسوده شهر نقده...........................................90
4-5-5-1 بررسی تعداد طبقات ابنیه در زیر حوزه A بافت های فرسوده شهر نقده.................................91
4-5-5-2 بررسی تعداد طبقات ابنیه در زیرحوزه B بافت های فرسوده شهر نقده...................................92
4-5-5-3 بررسی تعداد طبقات ابنیه در زیر حوزه C بافت های فرسوده شهر نقده................................. 93
4-6 بررسی و تحلیل بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهر نقده.................................................93
4-6 -1 محدوده A 94
4-6-2 محدوده B 94
4-6-3 محدوده C 95
4-7 بررسی خیابان ها و راه های دسترسی................................................................................100
4-7-1 خیابانها و گذرگاه ها ..................................................................................................100
4-7-1-1 محورهای فعالیتی.................................................................................................. 100
4-7-1-2 محورهای حرکتی و ترافیکی.....................................................................................100
4-7-1-3 گره های فعالیتی.....................................................................................................101
4-7-1-4 گره های حرکتی.....................................................................................................101
4-7-1-5 بررسی کوچه های محدوده های فرسوده..................................................................102
4-7-1-6 پوشش گیاهی در محدوده مورد مطالعه........................................................................ 103
4-8 شکل شهر نقده............................................................................................................. 103
4-9 شبکه عبور و مرور موجود و پیشنهادی.............................................................................103
4-10 سلسله مراتب شبکه دسترسی نقده.....................................................................................106
4-10-1 خیابانهای پیرامونی شهر در طول زمان دارای خیابانهای عریض شده اند.................................106
4-10-2 خیابانهای مرتبط با مرکز نقده که معمولاً عرضی حدود 20 متر دارند.................................... 106
فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری ، آزمون فرضیه ها ، راهکارها و پیشنهادها
5-1 جمع بندی و نتیجه گیری.................................................................................................115
5-2 آزمون فرضیه ها..........................................................................................................117
5-3 پیشنهادها و راهکارها....................................................................................................120
فهرست منابع و مأخذ............................................................................................................123
چکیده انگلیسی

فهرست شکل ها
4 – 1 شکل بهسازی ساختمان شهرداری نقده در محدوده A .......................................................... 94
4 – 2 شکل با زمینه ، تضاد در نوع و فرم شکل گیری کالبدی آن در محدوده B. ............................... 95
4 – 3 شکل نوسازی مسجد اهل تسنن محدوده C ........................................................................ 96
4- 4 شكل احداث خيابان جديد در محدوده C 97
4 – 5 شكل نوسازي فلكه وحدت در محدوده C 98
4 – 6 شكل كاربري فرهنگي در محدوده C 99
4 – 7 شكل كوچه هاي فرسوده و قديمي در محدوده C 102

فهرست نقشه ها
1- 3 نقشه موقعیت محدوده مورد مطالعه 49
2 – 3 نقشه شهرستان نقده ..................................................................................................... 51
3 -3 نقشه زمین شناسی نقده .................................................................................................. 53
4 – 1 نقشه کاربری اراضی شهر نقده ....................................................................................... 65
4 – 2 نقشه محدوده بافت فرسوده شهر نقده ................................................................................. 68
4 – 3 نقشه معابر پیشنهادی طرح تفصیلی ................................................................................ 105
4 – 4 نقشه سلسله مراتب شبکه دسترسی ................................................................................. 108
4 – 5 نقشه کیفیت ترافیکی معابر اصلی محدوده بافت فرسوده ....................................................... 111

فهرست جدول ها
3 – 1 جدول توزیع درجه حرارت متوسط ماهانه و سالانه بر حسب سانتی گراد برای ارتفاعات و دشت محدوده مطالعاتی نقده ...................................................................................................................... 56
4 – 1 جدول مصالح ساختمانی در کل ابنیه بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ............................... 72
4 – 2 جدول مصالح ساختمانی کل ابنیه زیر حوزه A ( 1387 ) ..................................................... 73
4 – 3 جدول مصالح ساختمانی کل ابنیه زیر حوزه B ( 1387 ) ..................................................... 75
4 – 4 جدول مصالح ساختمانی کل ابنیه زیر حوزه C ( 1387 ) ..................................................... 76
4 – 5 جدول وضعیت دانبه بندی کل حوزه بافتهای فرسوده شهر نقده( 1387 ).................................... 78
4 – 6 جدول وضع دانبه بندی کل ابنیه A بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ....................................... 80
4 – 7 جدول وضع دانبه بندی کل ابنیه زیر حوزه B بافت فرسوده شهر نقده( 1387 ) .......................... 81
4 – 8 جدول وضع دانه بندی کل ابنیه زیر حوزه C بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) .......................... 83
4 – 9 جدول قدمت کل ابنیه حوزه بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387 ) .......................................... 84
4 – 10 جدول قدمت ابنیه زیر حوزه A بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ......................................... 85
4 – 11 جدول قدمت کل ابنیه زیر حوزه B بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ..................................... 85
4 – 12 جدول قدمت ابنیه زیر حوزه C بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ......................................... 86
4 – 13 جدول کیفیت کل ابنیه بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ................................................ 87
4 – 14 جدول کیفیت ابنیه زیر حوزه A بافتهای فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ...................................... 88
4 – 15 جدول کیفیت ابنیه زیر حوزه B بافتهای فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ...................................... 89
4 – 16 جدول کیفیت ابنیه زیر حوزه C بافتهای فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ...................................... 90
4 – 17 جدول تعداد طبقات ابنیه حوزه بافتهای فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ........................................ 91
4 – 18 جدول تعداد طبقات در زیر حوزه A بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ............................. 91
4 – 19 جدول تعداد طبقات در زیر حوزه B بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ............................. 92
4 – 20 جدول تعداد طبقات در زیر حوزه C بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ............................. 93
4 –21 جدول محاسبه پارکینگ مورد نیاز در مسیرهای اصلی شهر ............................................... 106
4 – 22 جدول ویژگی های معابر ........................................................................................... 109
4 – 23 جدول کیفیت ترافیکی – فیزیکی انواع خیابانها .............................................................. 110
4 – 24 جدول شناسایی نقاط قوت،ضعف،فرصتها و تهدیدهای شبکه ارتباطی ونظام رفت آمد شهری ...... 113

فهرست نمودارها
4 – 1 نمودار مصالح ساختمانی در کل ابنیه بافت های فرسوده شهر نقده ( 1387) ............................... 72
4 – 2 نمودار مصالح ساختمانی ابنیه زیر حوزه A ( 1387 ) ......................................................... 74
4 – 3 نمودار مصالح ساختمانی ابنیه زیر حوزه B( 1387 ) .......................................................... 75
4 – 4 نمودار مصالح ساختمانی زیر حوزه C ( 1387 ) ............................................................... 77
4 – 5 نمودار وضعیت دانه بندی کل ابنیه شهرنقده ( 1387 ) ......................................................... 78
4 – 6 نمودار وضع دانه بندی کل ابنیه زیر حوزه A بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) ......................... 80
4 – 7 نمودار وضع دانبه بندی ابنیه زیر حوزه B بافت فرسوده شهر نقده ( 1387 ) .............................81
4 – 8 نمودار وضع دانه بندی ابنیه زیر حوزه C بافت فرسوده شهر نقده (1387 ) ...............................83